Ο Χριστόφορος Μηλιώνης στο διήγημα του "Το συρματόπλεγμα του αίσχους" από την πρώτη παράγραφο αναφέρει ότι μόλις πάτησε το πόδι του το 1995 (μετά από 21 χρόνια) στη διχοτομημένη πια Κύπρο, συνάντησε πράγματα οικεία. Ένα από αυτά ήταν κι η γλώσσα:
"Αλλά τα άλλα, τα γηγενή, που αντιστέκονται: είναι η γλώσσα που τη μιλώ χωρίς προσπάθεια, μόλις βρεθώ με τους ανθρώπους της, πράγμα που κάνει εκείνους να συνοφρυώνονται καχύποπτα και τον Γιώργο να με κοιτάζει ανήσυχος - κι εγώ χαμογελώ."
Εντοπίζουμε τις λίγες λέξεις στην κυπριακή διάλεκτο: τερατσιές =χαρουπιές, περτίτσια=πέρδικες, Χαμπής= χαϊδευτικό του Χαράλαμπος, ξιμαρισμένη=βρομισμένη
Αναζητούμε με λέξεις κλειδιά βασικές πληροφορίες στο διαδίκτυο για την κυπριακή διάλεκτο. Στηριχτήκαμε κυρίως στη (Βικιπαίδεια). Σε αυτή την αναζήτηση βρίσκουμε κι ένα γλωσσάρι της κυπριακής διαλέκτου.
Για να έχουμε ακούσματα της κυπριακής διαλέκτου:
1)Ακούμε αρκετές φορές το μελοποιημένο ποίημα του κύπριου ποιητή Μιχάλη Πασιαρδή.
2)Διαβάζουμε το ποίημα
3) Κυκλώνουμε λέξεις και φράσεις της κυπριακής διαλέκτου
4) Καταγράφουμε τις παρατηρήσεις μας.
, και
Φέρτε μου το παλιό δκιολίν τζαι το παλιόν λαούτο
Με κόρτες πον ανταχτερες για το τραούιν τούτο
Θωρώ τον Πενταδάχτυλον που στέκει πικραμμένος
Με τους αλύσους τους χοντρούς σαν το ληστή δημμένος
Να πκιάω στράτες των πουλιών να πάω στο Καρπάσι
Να δω φίλους τζαι συγγενείς, τζει κάτω πως τα πάσιν
Που την Τζιερύνειαν έρκουμουν εψές εις τ’ όρομάν μου
Τζι οι πέτρες εφωνάζαν μου - εξέραν τ’ όνομα μου
Της Αμμόχωστου θάλασσα, της Μεσαρκάς αλώνια
Ζυμώνει ο πόνος το ψουμίν, να φαν παιδκιά τζι αγγόνια
Σερκές - σερκές επκιάσασιν τ’ άστρα στον ουρανόν μας
Τζι είπαν "εν χωριζούμαστιν στον τόπον το δικό μας"
Μ. Πασιαρδής
Παρατηρήσεις*:
1)Παρατηρείται αύξηση στα ρήματα παρόλο που η αύξηση δεν τονίζεται: εξέραν, εφωνάζαν, επκιάσασιν, κ.ά.
2)Διατηρείται το τελικό (ν): τόπον, ψουμίν, όραμαν, κ.ά.
3) Η αντωνυμία μπαίνει μετά το ρήμα: εφωνάζαν μου, εψιθύρισές μου
4) Αντί για "και" λένε "τζιε" και γενικά αντί για "κ" λένε "τζ": "τζει" αντί για "κει"
5) Αντί για "δεν" λένε "εν"
6) Παρατηρούμε καταλήξεις ρημάτων σε -ασιν: επκιάσασιν, πάσιν
7) Μέσα στις λέξεις αντί για "χ" προφέρουν "κ": ερκόμουν, επκιάσασιν, ζωγραφκιά, κ.ά.
8) Αντί για "παιδιά" λένε "παιδκιά" (δηλαδή δεν ακούγεται το "γ" αλλά το "κ")
9) Παρατηρούνται οι αρχαϊκές προθέσεις: "εις"
10) Δεν ακούγεται το "γ" που βρίσκεται ανάμεσα στα φωνήεντα: "τραουδιν"
*(Όπως ειπώθηκαν από τους μαθητές και τις μαθήτριες και καταγράφηκαν από τη Ναταλία Τ. και Αλεξάνδρα Δ. Οι παρατηρήσεις, δηλαδή, δεν καταγραφηκαν, σύμφωνα με τα σύμβολα του Διεθνούς Φωνητικού Αλφαβήτου).
Φέρτε μου το παλιό δκιολίν τζαι το παλιόν λαούτο
Με κόρτες πον ανταχτερες για το τραούιν τούτο
Θωρώ τον Πενταδάχτυλον που στέκει πικραμμένος
Με τους αλύσους τους χοντρούς σαν το ληστή δημμένος
Να πκιάω στράτες των πουλιών να πάω στο Καρπάσι
Να δω φίλους τζαι συγγενείς, τζει κάτω πως τα πάσιν
Που την Τζιερύνειαν έρκουμουν εψές εις τ’ όρομάν μου
Τζι οι πέτρες εφωνάζαν μου - εξέραν τ’ όνομα μου
Της Αμμόχωστου θάλασσα, της Μεσαρκάς αλώνια
Ζυμώνει ο πόνος το ψουμίν, να φαν παιδκιά τζι αγγόνια
Σερκές - σερκές επκιάσασιν τ’ άστρα στον ουρανόν μας
Τζι είπαν "εν χωριζούμαστιν στον τόπον το δικό μας"
Μ. Πασιαρδής
Παρατηρήσεις*:
1)Παρατηρείται αύξηση στα ρήματα παρόλο που η αύξηση δεν τονίζεται: εξέραν, εφωνάζαν, επκιάσασιν, κ.ά.
2)Διατηρείται το τελικό (ν): τόπον, ψουμίν, όραμαν, κ.ά.
3) Η αντωνυμία μπαίνει μετά το ρήμα: εφωνάζαν μου, εψιθύρισές μου
4) Αντί για "και" λένε "τζιε" και γενικά αντί για "κ" λένε "τζ": "τζει" αντί για "κει"
5) Αντί για "δεν" λένε "εν"
6) Παρατηρούμε καταλήξεις ρημάτων σε -ασιν: επκιάσασιν, πάσιν
7) Μέσα στις λέξεις αντί για "χ" προφέρουν "κ": ερκόμουν, επκιάσασιν, ζωγραφκιά, κ.ά.
8) Αντί για "παιδιά" λένε "παιδκιά" (δηλαδή δεν ακούγεται το "γ" αλλά το "κ")
9) Παρατηρούνται οι αρχαϊκές προθέσεις: "εις"
10) Δεν ακούγεται το "γ" που βρίσκεται ανάμεσα στα φωνήεντα: "τραουδιν"
*(Όπως ειπώθηκαν από τους μαθητές και τις μαθήτριες και καταγράφηκαν από τη Ναταλία Τ. και Αλεξάνδρα Δ. Οι παρατηρήσεις, δηλαδή, δεν καταγραφηκαν, σύμφωνα με τα σύμβολα του Διεθνούς Φωνητικού Αλφαβήτου).
-
Ήρτες στ' όνειρον μου νύχταν
τζι έφερνες μηνύματα
εψιθύρισες μου κάτι
τζι ήμαστεν σ έναν παλάτιν
δίπλα που τα κύματα.
Έκαμες την νύχταν μέραν
έθκιωξες τον πόνο μας
ήμαστεν εις την Τζιερύνειαν
στο λιμάνιν τζιαι στο κύμμαν
στον παλιόν τον τόπον μας.
Είδαμεν τες γειτονιές μας
που επαίζαμεν μιτσιοί
αγρωνίζαν μας οι τοίσιοι
τζι έτρεσιεν τζιαι που την βρύσην
το νερόν κρυόν, γλυτζιήν.
Σαν το ποίμαν του Λιπέρτη*
ζωγραφκιά του Κκάσιαλου*
πας το τζύμμαν σαν τραούδιν
εφυσούσεν τ αερούδιν
Αχ! Τζιερύνεια, μάνα μου.
Ευαγόρας Καραγιώργης
Παρόμοια εργαζόμαστε και με το δεύτερο τραγούδι και καταγράφουμε τις παρατηρήσεις μας...
Επιπλέον παρατηρούμε:
11)Το άρθρο στην αιτιατική πληθυντικού είναι "τες" (ΚΝΕ τις): "είδαμεν τες γειτονιές μας"
12) Αντι για "χ" προφέρουν ένα παχύ "σι": "τοίσιοι"
13) Παρατηρούμε το διπλό "κ" στο όνομα του ζωγράφου Κάσιαλου. Ακούμε ξανά και ξανά το συγκεκριμένο σημείο και ειπώθηκε ότι προφέρεται διαφορετικά (προφέρεται διπλά).
τζι έφερνες μηνύματα
εψιθύρισες μου κάτι
τζι ήμαστεν σ έναν παλάτιν
δίπλα που τα κύματα.
Έκαμες την νύχταν μέραν
έθκιωξες τον πόνο μας
ήμαστεν εις την Τζιερύνειαν
στο λιμάνιν τζιαι στο κύμμαν
στον παλιόν τον τόπον μας.
Είδαμεν τες γειτονιές μας
που επαίζαμεν μιτσιοί
αγρωνίζαν μας οι τοίσιοι
τζι έτρεσιεν τζιαι που την βρύσην
το νερόν κρυόν, γλυτζιήν.
Σαν το ποίμαν του Λιπέρτη*
ζωγραφκιά του Κκάσιαλου*
πας το τζύμμαν σαν τραούδιν
εφυσούσεν τ αερούδιν
Αχ! Τζιερύνεια, μάνα μου.
Ευαγόρας Καραγιώργης
Παρόμοια εργαζόμαστε και με το δεύτερο τραγούδι και καταγράφουμε τις παρατηρήσεις μας...
Επιπλέον παρατηρούμε:
11)Το άρθρο στην αιτιατική πληθυντικού είναι "τες" (ΚΝΕ τις): "είδαμεν τες γειτονιές μας"
12) Αντι για "χ" προφέρουν ένα παχύ "σι": "τοίσιοι"
13) Παρατηρούμε το διπλό "κ" στο όνομα του ζωγράφου Κάσιαλου. Ακούμε ξανά και ξανά το συγκεκριμένο σημείο και ειπώθηκε ότι προφέρεται διαφορετικά (προφέρεται διπλά).
* Γνωρίζουμε τον ποιητή της κυπριακής τοπολαλιάς, Δημήτρη Λιπέρτη και τον ζωγράφο Μιχάλη Κάσιαλο